Jarosławski Ośrodek Kultury i Sztuki jest instytucją, której artystyczne serce od lat rytmicznie bije dla mieszkańców miasta i okolic. A od ilu lat ? … Odpowiedzi na to złożone pytanie pragniemy udzielić z początkiem roku, podejmując w JOKiS działania Jubileuszowe Pulsowanie Kultury 120 / 110 / 75, będące w istocie cyklem trzech jubileuszy, które złożą się w swoisty ,,okolicznościowy witraż”.
Niniejszy artykuł zarówno zapowiada wydarzenia, jak i przybliża niektóre momenty historyczne z bogatej, jubileuszowej przeszłości (z niezbędnym odniesieniem do współczesności), które w niedługim czasie zostaną przedstawione w szczegółach w postaci okolicznościowej wystawy plenerowej. W ramach obchodów pojawią się specjalne wydawnictwa, nie zabraknie również jubileuszowych akcentów artystycznych, jak na instytucję kultury przystało. W tym kontekście zachęcamy do uważnej lektury naszej strony internetowej: mok-jar.pl oraz facebooka.
120 / lat temu …
8 stycznia 1901 r. oddany został do użytku Gmach Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół". Wszystko wskazuje na to, że był to pierwszy obiekt użyteczności publicznej oddany w Jarosławiu w dwudziestym wieku. Do wybuchu I wojny światowej niezależnie od działalności sportowej odbywała się tu intensywna działalność artystyczna, kulturalno-oświatowa, wychowanie patriotyczne i przygotowanie do walki zbrojnej o niepodległość. Jednym z pierwszych wybitnych gości w Gmachu był Jan Kasprowicz, znakomity poeta, autor wierszy o wymowie patriotycznej. Zespoły teatralne Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół” i Towarzystwa Szkoły Ludowej wystawiły szereg spektakli dramatycznych ,,pogłębiających świadomość narodową i więź społeczną”. Na scenie ,,Sokoła” występowały również teatry zawodowe. Powszechnym uznaniem cieszyły się teatry ze Lwowa z aktualnym repertuarem. Z Teatrem Ludowym ze Lwowa sztuce J. A. Kisielewskiego ,,W sieci” wystąpiła Wanda Siemaszkowa (,,Panna Młoda" w premierze ,,Wesela” Wyspiańskiego). Jarosław znalazł się na trasie lwowskiego Teatru Gabrieli Zapolskiej z jej najnowszą sztuką ,,Moralność pani Dulskiej”. Jest wysoce prawdopodobne, że wystąpił on na scenie ,,Sokoła”. Niedługo przed wybuchem wojny swój popis przedstawiła tu Zoule de Bończa, primabalerina Opery Komicznej w Paryżu.
W dniu 13 września 1914 r. na front I wojny światowej walczyć z Moskalami wyruszyła, sformowana w Gmachu ,,Sokoła”, Jarosławska Kompania Legionowa pod dowództwem Serafina Dobrzańskiego. Historyczny wymarsz upamiętniają dwie tablice (jedna na zewnątrz, druga wewnątrz budynku).
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Gmach ,,Sokoła” stał się pierwszym ośrodkiem całkowicie niezależnej od zaborcy władzy - Reprezentacji Rządu Polskiego w Jarosławiu. Już 1 listopada 1918 roku na Gmachu - po 146 latach niewoli - obok uniesionych skrzydeł sokoła zawisła pierwsza w mieście biało-czerwona flaga.
W latach 1918-1939 w niepodległej Polsce w Gmachu prowadzona była statutowa działalność ,,Sokoła" – w znacznym stopniu na płaszczyźnie kulturalnej. W okresie międzywojennym szczególnie odznaczył się teatr amatorski PTG ,,Sokół" pod kierownictwem Stanisława Zielińskiego, który na wszystkich spektaklach miał komplet widzów. Zespół ten cieszył się największym uznaniem jarosławskiej publiczności, wystawiając m.in spektakle.: ,,Pociąg widmo”, ,,Dom otwarty”, ,,Popychadło”, ,,Hetman Stanisław Żółkiewski”, ,,Cud nad Wisłą” (1927-1932).
W czasie wojny (wrzesień 1939 – lipiec 1944) Gmach został zajęty przez niemieckiego okupanta. Niemcy zniszczyli rzeźbę sokoła na frontonie i znajdujący się obok Pomnik Niepodległości.
Po wojnie władze komunistyczne nie dopuściły do odzyskania Gmachu przez Polskie Towarzystwo Gimnastyczne ,,Sokół" w Jarosławiu (,,Sokół” w kraju został rozwiązany przez władze w 1947 r.). Społeczny potencjał kulturalny jaki się tu przez lata wytworzył - w warunkach państwa PRL-u już się w pełni odrodzić nie mógł.
Budynek stał się własnością skarbu państwa. W zasadzie nie stracił poprzednich funkcji, kulturalnej i sportowej. Niedługo po wojnie zaczęły się tu odbywać np. koncerty Orkiestry Symfonicznej Miasta Jarosławia (1946) i przedstawienia teatralne np. ,,Betlejem Polskie” Lucjana Rydla w wyk. uczniów Państwowej Szkoły Budowlanej w Jarosławiu (1948), a także zawody bokserskie. A w budynku umiejscowione zostały: oddział Państwowego Przedsiębiorstwa Kinematograficznego w Rzeszowie i Jarosławski Klub Sportowy.
W roku 1968 r. Gmach ,,Sokoła” przekazany został na siedzibę Powiatowego Domu Kultury. Po kilkuletnim remoncie wewnątrz budynku osiągnięto ówczesne standardy i rozpoczęła się w nim działalność kulturalna w pełnym zakresie. W związku ze zniesieniem powiatów, od 1975r. instytucja funkcjonowała jako Jarosławski Dom Kultury. W 1980 r. przemianowana została na Miejski Ośrodek Kultury. Od roku 2019 instytucja działa pod nazwą Jarosławski Ośrodek Kultury i Sztuki i odwołuje się również do pięknej tradycji ,,Sokoła”.
Bibliografia:
Józefa Frendo, Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Jarosławiu w latach 1889-1939 [w] Rocznik SMJ Tom, XIII 1994-1999, Jarosław 2000.
Bożena Hałoń, Miejski Ośrodek Kultury w Jarosławiu, maszynopis pracy licencjackiej, PWSZ Jarosław 2005, Archiwum JOKiS.
Alina Michajluk, Amatorski ruch artystyczny w Jarosławiu 1945-1975, maszynopis pracy magisterskiej, Uniwersytet Jagielloński 1977, ze zbiorów Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu.
Zbigniew Raszewski, Działalność teatralna Gabrieli Zapolskiej, Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 42/2, 497-569, 1951, s. 569.
Jarosławskie Drogi do Niepodległej, red. prowadzący Ł. Zagrobelny, Muzeum Kamienica Orsettich, Jarosław 2018.
http://archiwum.muzeum-jaroslaw.pl/pdf/jddnk.pdf, 14.12.2020.
Józef Kaniak, Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół” w Jarosławiu za czas 1914-1920, Jarosław 1921 r., nakładem T. G. ,,Sokół”, ze zbiorów Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu.
Sprawozdanie Zarządu T. G. ,,Sokół" w Jarosławiu za rok 1921. Jarosław 6 maj 1922 r., ze zbiorów Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu.
Sprawozdanie Zarządu Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół" w Jarosławiu za rok 1927, nakładem Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół”, ze zbiorów Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu.
Tytuły prasowe z lat 1903-1936: ,,Goniec Jarosławski”, ,,Nowa Gazeta Jarosławska”, ,,Tygodnik Jarosławski”, ,,Głos Jarosławski", ,,Ekspres Jarosławski", ,,Gazeta Jarosławska’’. W zasobach: Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej, https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra, Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu, Archiwum Państwowego w Przemyślu.
110 / lat temu …
Od ponad 110 lat w Gmachu ,,Sokoła” działa kino. Już 12 lipca 1910 r. Stanisław Gurgul, zastępca prezesa Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół" w Jarosławiu uzyskał pozwolenie na prowadzenie działalności kinematograficznej, ale pierwszym pełnym rokiem funkcjonowania kina był rok – 1911. Zarządzający Kinematografem ,,Sokoła”, od początku postawili na nowoczesne rozwiązania i komfort widzów, i w 1912 r. zainstalowali oczyszczające powietrze elektryczne wentylatory. Była to zapewne pierwsza ,,klimatyzacja” w mieście. W Gmachu musiały znajdować się generatory prądu, bo elektrownia w Jarosławiu powstała dopiero w 1929 r.
Kinematograf dbał o odpowiedni repertuar filmowy. Seanse poprzedzała kronika Pathego lub Gamouda, grywano filmy oświatowe, dokumentalne i fabularne: obyczajowe, historyczne, komedie, zagraniczne i polskie.
Wielkie poruszenie wśród jarosławskiej widowni wywołał w tym czasie polski film historyczny ,,Kościuszko pod Racławicami” w reż. Orlanda (1913). Warto zaznaczyć, że co niedzielę projekcje niemych podówczas filmów, urozmaicała różnymi utworami muzycznymi orkiestra wojskowa stacjonującego w mieście 89 pp. c.k. armii austro-węgierskiej.
W okresie poprzedzającym I wojnę światową, w Kinematografie mógł bywać z rodzicami Samuel Spiegel, urodzony w Jarosławiu w 1901 r., późniejszy wybitny amerykański producent filmowy, m. in. producent ,,Most na rzece Kwai”. Spiegel pierwsze osiemnaście lat spędził w Jarosławiu i można zaryzykować stwierdzenie, że tu złapał filmowego bakcyla …
W czasie I wojny, podczas przejściowej okupacji rosyjskiej, projektor z ,,Sokoła” został zdemontowany i wywieziony w głąb Rosji.
Po wojnie Towarzystwo zakupiło nowy aparat i wznowiono projekcje filmów. Przez kilkanaście lat były to ciągle seanse nieme. Epoka kina niemego w Polsce symbolicznie zakończyła się filmem ,,Wiatr od morza” w reż. Kazimierza Czyńskiego, wyprodukowanym w 1930 r. , co wcale nie oznaczało natychmiastowego udźwiękowienia kin. Idąc z duchem czasu, Kinematograf stał się Kinem Dźwiękowym ,,Sokoła”.
W okresie międzywojennym obsługa kina rygorystycznie przestrzegała kategorii wiekowych widzów. Młodzieży niekiedy udawało się jednak przemknąć na niedozwolony seans ,,dla dorosłych”. Na takim amerykańskim filmie pt. ,,Nocne motyle” (r. prod. 1933) przyłapany został jarosławski gimnazjalista Wiesław Kielar, późniejszy literat i operator filmowy (,,Baza ludzi umarłych”). Wspomina o tym w autobiograficznej książce ,,I nasze młode lata”.
W Kinie ,,Sokoła” zdarzały się projekcje jakby we współczesnym formacie 3D zwane wówczas ,,filmami iluzjonistycznymi". W 1934 r. zaprezentowano film z ,,wyskakującymi" na widzów przedmiotami z ekranu. Widzowie oglądali film w czerwono-niebieskich, celuloidowych okularach.
Po zakończeniu II wojny światowej w budynku powstało Kino ,,Gdynia”, w którym odbywały się nie tylko emisje filmów, ale koncerty muzyczne, przedstawienia teatralne i … walki bokserskie.
W związku z remontem, jaki miał miejsce w budynku w latach 1969-1974 i jego unowocześnieniem, Kino ,,Gdynia” zastąpiło Kino ,,Ikar” działające do dziś. Od 2013 r. Kino ,,Ikar” stało się nowoczesnym kinem cyfrowym. Remont przeprowadzony w 2019 roku pozwolił uzyskać jeszcze lepszy komfort odbioru sztuki filmowej.
Słowem działalność kinematograficzna jest prowadzona w Gmachu ,,Sokoła” od 110 lat (a może i nieco dłużej …).
Bibliografia
Józefa Frendo, Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Jarosławiu w latach 1889-1939 […] Rocznik SMJ Tom, XIII 1994-1999, Jarosław 2000.
Bolesław Fiutowski, Jak wyrastały skrzydła. O jarosławskim ,,Sokole” po 1914 r. Maszynopis wydany w 1986 r., ze zbiorów Jerzego Czechowicza.
Bożena Hałoń, Praca licencjacka Miejski Ośrodek Kultury w Jarosławiu, PWSZ Jarosław 2005.
Wiesław Kielar, Nasze młode lata, Wrocław 2004.
,,Nowa Gazeta Jarosławska” (dostępne egzemplarze z lat 1912-1914), https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra.
Artykuł o Samuelu Spieglu
https://plus.nowiny24.pl/legenda-hollywood-rodem-z-jaroslawia/ar/11454637
MG, ,,Aksamitna ośmiornica” – gwiazda Hollywood z Grodzkiej 13, ,,Życie Podkarpackie” 2021, nr 01, s. 20.
Film Kościuszko pod Racławicami
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bciuszko_pod_Rac%C5%82awicami_(film_1913)
Film Wiatr od morza https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiatr_od_morza_(film)
75 / lat temu …
(a ściślej, nieco ponad 75 lat temu) - 1 stycznia 1945 r. zarządzeniem Ministra Kultury, Informacji i Propagandy powołany został Jarosławski Dom Kultury, pierwsza po wojnie, instytucja tego typu w mieście. Potem instytucja w ramach przekształceń i reorganizacji nosiła następujące nazwy: Dom Kultury Organizacji Młodzieżowej Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych, Powiatowy Dom Kultury Związków Zawodowych, Powiatowy Dom Kultury, Jarosławski Dom Kultury, Miejski Ośrodek Kultury, obecnie nosi nazwę - Jarosławski Ośrodek Kultury i Sztuki.
W początkowym okresie dom kultury miał swoją siedzibę w budynku Stowarzyszenia Rzemieślników „Gwiazda” (u zbiegu ulic Franciszkańskiej i Trybunalskiej), potem przeszło 20 lat w budynku d. Stowarzyszenia Rękodzielników Żydowskich ,,Jad Charuzim” (do 1981 r. ul. Mariana Buczka, obecnie Hetmana Jana Tarnowskiego 1), a od roku 1968 znajduje się w Gmachu Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół” (pl. A. Mickiewicza 6). Przez te lata, niezależnie od okoliczności dziejowych instytucja wpisuje się nieustannie w krajobraz kulturalny miasta i okolicy. Wiele osób uczestniczy w bieżących wydarzeniach organizowanych przez ,,dom kultury” (używając tej potocznej nazwy) i pamięta różne imprezy z przeszłości lub może odwoływać się do wspomnień swoich rodziców, dziadków.
Ten okres jest na szczęście zapisany w pamięci żyjących pokoleń, niemniej jednak należy przypomnieć, przynajmniej fragmentarycznie, niektóre znaczące przykłady działalności Domu Kultury w Jarosławiu.
Teatr Miasta Jarosławia im. M. Bałuckiego – powstały we wrześniu 1945 r. dzięki współpracy Stanisława Zielińskiego i Zbigniewa Bilicza. Teatr tylko do końca 1949 r. wystawił przeszło 60 premier. Po kilkuletniej, przerwie został na pewien czas reaktywowany w 1958 r.
Teatr Kukiełkowy ,,Kacperek" – zadebiutował na scenie Powiatowego Domu Kultury - 6 stycznia 1954 r. w Dzień Trzech Króli. Założony i kierowany przez wybitną reżyserkę Izabellę Melińską. W uznaniu jego poziomu artystycznego w 1957 r. pod tą samą nazwą został przeniesiony do stolicy województwa. Obecnie funkcjonuje w Rzeszowie jako Teatr ,,Maska”.
Klub Fotograficzny ATEST 70 – ukształtował się w PDK w 1970 r. (przyjmując powszechnie znaną nazwę w 1977 r.). Powstanie klubu zainicjowali: Kazimierz Król, Krzysztof Ziemba i Jan Antoni Gruntowicz. Reaktywowany w MOK, aktualnie działa w JOKiS. .
Teatr Poezji – w 1972 r. Barbara Płocica, znakomity instruktor teatralny, utworzyła Teatr Poezji, który w ciągu 4 lat swego istnienia wystawił kilkanaście przedstawień poetyckich.
Dyskusyjny Klub Filmowy „Impuls” – powstał w 1978 r. Odegrał niebagatelną rolę w upowszechnianiu kultury filmowej. Szczególnie efektowny okazał się przegląd filmów „Na Małym i Dużym Ekranie” (1998) współorganizowany z Telewizją Polską S.A. z udziałem m.in. Krzysztofa Zanussiego, bedący mocnym akordem na koniec działalności klubu.
Teatr Lalki i Aktora „GAPISZON” – założony w 1980 r. przez Teresę Piątek. Teatrzyk działał do 1996 r.
Zespół „Ad Rem” – ukształtował się w Miejskim Ośrodku Kultury w 1987 r. Kierował nim Andrzej Superson, a później Janina Suchożak. W latach 1997-2007 zespół funkcjonował przy Jarosławskiej Kolegiacie.
Teatr Słowa – powstał w 1997 r. z inicjatywy Zofii Kolasy. Teatr przygotowywał przedstawienia prezentowane z okazji świąt państwowych i uroczystości rocznicowych. Teatr funkcjonował do 2006r.
W latach 1994 – 2006 organizowany był Jarmark Słowiańskich Zespołów Folklorystycznych, będącego międzynarodową prezentacją folkloru, sztuki i rękodzieła ludowego, szczególnie sąsiednich państw (Białoruś, Czechy, Słowacja, Ukraina, Polska i in.).
Wielką popularnością, wśród szerokiej publiczności, cieszył się Jarmark Muzyki Country (1995-2003). Na tę imprezę, przebiegającą w atmosferze rodzinnego pikniku, przychodził tłum miłośników tego rodzaju muzyki i nie tylko.
Ogólnopolskie Spotkania Teatrów Ulicznych i Plenerowych (1998 -2002) z kolei wyłoniły w mieście i okolicy całkiem sporą grupę widzów zainteresowanych taką prezentacją sztuki teatralnej.
Aktualnie Jarosławski Ośrodek Kultury i Sztuki kontynuuje bogate tradycje działalności kulturalnej, organizując i współorganizując imprezy o zasięgu miejskim, ogólnopolskim i międzynarodowym, m.in.:
• „Jasełka Przedszkolaków”
• Spotkania Teatralne „Jasełka”
• Ogólnopolski Festiwal Kolęd i Pastorałek
• Wojewódzki Przegląd Kolęd i Pastorałek Placówek Opiekuńczo – Wychowawczych
• Ferie z Kulturą
• Festiwal Piosenki „Śpiewaj razem z nami” – eliminacje powiatowe
• Konkurs na najpiękniejszą Marzannę
• Ogólnopolski Konkurs Recytatorski – eliminacje powiatowe
• Konkurs Recytatorski „Wiosna w sercu, wiosna wkoło”
• Przegląd Scenicznej Twórczości Dziecięcej „Szkolne Prezentacje Artystyczne”- eliminacje powiatowe
• Powiatowy Przegląd Piosenki Promującej Zdrowie
• Konkurs ,,Jarosławska Pisanka”
• Konkurs Piosenki „O złoty klucz do sławy”
• Podkarpacki Przegląd Kabaretów Młodzieżowych Młodsza Paka
• ,,I Ja Mam Talent” - Artystyczne Prezentacje Przedszkolaków
• Przegląd Szkolnych Form Teatralnych „Jarosławski Kacperek”
• Przegląd Twórczości Dziecięcej „Bajkowy Świat”
• RePeTONI – Regionalny Przegląd Twórczości Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie
• Spontaniczny Konkurs Wierszy Patriotycznych „Kto TY jesteś”?
• Konkurs Plastyczny „W świecie dziecięcych marzeń”
• Konkursy fotograficzne: „Jarosławskie koty”, „Jarosławskie psy”
• Kulturalne Działania w Dzielnicach Jarosławia – „Wakacyjny Zawrót Głowy”
• Półkolonia „Wakacje z Kulturą”
• Międzynarodowy Konkurs Fotograficzny ,,Jarosławski Kuferek”
• Jarosławskie Dni Sztuki
• Jarmark Jarosławski
• Jarosławski Przegląd Teatralny ,,Na dziedzińcu..."
• Międzynarodowy Konkurs Fotograficzny „Tylko Jedno Zdjęcie”
• Konkurs wiersze, proza i piosenki o Powstaniu Warszawskim
• Festiwal Piosenki Harcerskiej HARCOTEKA im. Czesławy ,,Baśki” Puzon
• Konkurs Recytatorski Wierszy o Jesieni „Wawrzynek”
• Turniej Poetycki o Laur Impresji
• Przegląd Piosenki i Poezji Kresowej
• Podkarpacki Konkurs ,,Literatura i Dzieci” – eliminacje powiatowe
• Ogólnopolski Festiwal Piosenki Ojczystej im. Michała Zielińskiego ,,Serce
w plecaku”
• Ogólnopolski Festiwal Teatrów „DRoBNY”
• Podkarpacki Konkurs Poezji Religijnej – eliminacje strefowe
• Konkurs na Najpiękniejszą Gwiazdę Betlejemską
• Konkurs na Najpiękniejsze Skrzydła Anielskie
W Jarosławskim Ośrodku Kultury i Sztuki działają zespoły, koła zainteresowań, pracownie i miejsca artystycznej ekspresji:
• Grupa Teatralna „PLASTER”
• Grupa Teatralna „PLASTEREK”
• Teatr Jednego Aktora
• Teatr „CIENIE”
• Teatr ,,KĄT”
• Jarosławski Teatr Sztuk Drobnych ,,KĄCIK”
• Kameralna Scena Młodych im. Izabelli Melińskiej
• Grupa Poetycka ,,ANAFORA”
• Szkoła Rysowania i Malowania
• Pracownia Grafiki Warsztatowej ,,ŁĄCZYMY POKOLENIA”
• Pracownia Jarosławskie Centrum Ceramiki Artystycznej
• Grupa Rękodzieła Artystycznego
• Klub Małego Artysty Odkrywcy
• Grupa Plastyczna ,,PLASTUSIE”
• Pracownia Plastyczna
• Klub Fotograficzny „ATEST 70”
• Pracownia Filmu i Fotografii
• Studio Nagrań
• Grupa Wokalna
• Jarosławska Scena Piosenki Aktorskiej
• Grupa Baletowa
• Stowarzyszenie EM-ART.
• Klub Filmowy
Twórczość plastyczna eksponowana jest w galeriach:
• Galerii Rynek 6
• Małej Galerii
• Galerii Rysunku i Grafiki,
• Galerii Dziecięcej i Młodzieżowej „W korytarzu”
• Galerii ,,Projektor Sztuki”
• Galerii Teatralnej
W Kamienicy Rynek 6 mieści się niezwykła księgarnia ,,Jarosławski Kuferek Artystyczny”, a w piwnicach Ratusza Centrum Edukacji Kulturalnej, otwierające świat doznań estetycznych dla dzieci i młodzieży.
Jarosławski Ośrodek Kultury i Sztuki służy już kolejnemu pokoleniu mieszkańców Jarosławia i okolic. Od czasu powstania Jarosławskiego Domu Kultury w 1945 r. zmieniały się uwarunkowania społeczne, warunki życia, sposoby spędzania wolnego czasu, oczekiwania odbiorców kultury. W trakcie swego istnienia instytucja przystosowywała formy i metody działalności do zmieniających się okoliczności.
Domem Kultury w Jarosławiu kierowali kolejno: Zbigniew Bilicz, Eugeniusz Bodzoń, (?)Sadowski, (?) Uszyński, Michał Zieliński, Gustaw Szumiński, Mieczysław Nowosiad, Stanisław Krawczyszyn, Kazimierz Krukowski, Zdzisław Trentowski, Leon Pietruch, Michał Morończyk, Jan Aab, Teresa Piątek, Greta Ferenc, Elżbieta Śliwińska – Dąbrowska.
Bibliografia
Andrzej Zgryźniak, Jarosławski Dom Kultury - historia i współczesność [w] Rocznik SMJ Tom, XVI 2005, Jarosław 2006, s. 249-260.
Sprawozdania z działalności JDK, PDK, MOK, JOKiS - Archiwum JOKiS w Jarosławiu.
Monografia Powiatowego Domu Kultury w Jarosławiu - opracowana kolektywnie przez pracowników, Jarosław 1964 r. Maszynopis w Archiwum MOK w Jarosławiu.
Michał Morończyk, Ignacy Darłak: Rozwój działalności kulturalnej [w] Jarosław w PRL – zarys monograficzny. Praca zbiorowa., Jarosław 1972.
Alina Michajluk, Amatorski ruch artystyczny Jarosławia w latach 1945-1975, praca magisterska napisana pod kier. prof. dr Kamili Mrozowskiej, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Pedagogiki, Kraków 1977 r.
A. Zgryźniak i zespół redakcyjny JOKiS.