Znajdziecie nas
na TIK TOK-u i Messenger
Fascynujący świat kultury i sztuki w nowoczesnej odsłonie!!!
tel: 16 736 36 16
od 1 marca nowe godziny otwarcia! tutaj
,,Potrafię robić bibułkowe róże, robić ze słomy plecionki przeróżne. Robię także świąteczne pająki, dożynkowe wianki i na każdą okazję pisać rymowanki” /z wiersza Heleny Gołąb/*
Pod koniec XX w. twórcy ludowi w powiecie jarosławskim znajdowali się w rozproszeniu, chociaż uczestniczyli indywidualnie w różnych okazjonalnych kiermaszach, pokazach i wystawach, nawiązywali i utrzymywali pomiędzy sobą kontakty. Sytuacja dojrzewała więc do skupienia ich pojedynczych poczynań w ramach artystycznej wspólnoty. Wychodząc naprzeciw, dającej się zauważyć tym środowisku tendencji, 17 marca 1999 r. w Miejskim Ośrodku Kultury w Jarosławiu założony został Klub Twórców Ludowych. W klubie znalazły się osoby uprawiające różne dziedziny sztuki i rękodzieła (malarstwo, rzeźba, zabawki drewniane, hafciarstwo, wyroby ze słomy, pająki, wieńce dożynkowe, zdobienie pisanek, wyroby z bibuły, wypiek tradycyjnych pierników ozdobnych i inne). Prezesem klubu wybrano Władysława Chajkę z Pełkiń. Opiekę nad klubem sprawował, inicjator jego powstania, Andrzej Zgryźniak, zaczynający wówczas pracę w MOK.
Przystępujący do klubu nie definiowali czym jest według nich ,,twórczość ludowa”, po prostu wykonując na tradycyjną modłę różne artystyczne rzeczy wyrażali swoją wewnętrzną potrzebę tworzenia piękna dla siebie i wokół siebie. Nie wszyscy z nich zapewne wpisywali się w potocznie rozumiane pojęcie twórczości ludowej, niewątpliwie jednak tworzyli Gromadę Ludzi Wielu Talentów.
Do klubu należało kilkanaście osób reprezentujących wybrane dziedziny twórczości:
Rzeźba, malarstwo, zabawki drewniane: Władysław Chajko - Pełkinie, Michał Dubanik – Jarosław, Michał Kołoda – Nielepkowice, Władysław Kruk, Zygmunt Pawłowski – Wiązownica, Antoni Porczak – Węgierka.
Rękodzieło: Stanisława Aleksander – Cieszacin Wielki, Maria Babiarz – Wiązownica, Helena Gołąb i Wiktor Gołąb – Rudołowice, Kazimiera Konopelska – Przemyśl, Cecylia Kurzydło – Cieszacin Wielki, Maciej Kuźniarowski – Jarosław, Zofia Magdziak – Wiązownica, Helena Szepelak – Pawłosiów.
Anna Orlewicz – Rudołowice; sympatyczka klubu zajmująca się fotografią i poezją (w 2000 r. miała wydane już dwa tomiki wierszy) [1].
Należy zaznaczyć, że od początku wśród członków klubu prym wiedli rzeźbiarze. Już od pierwszej wystawy (1999 r.), na której wyeksponowali ,,bodaj ze dwie setki rzeźb, a pośród nich także pięknie zaaranżowany w miniaturze fragment … osady wiejskiej – z kościołem, domostwami, zabudowaniami gospodarczymi i wpisanym w tę wiejską rzeczywistość życiem” [2] - jak zauważył spostrzegawczy i skrupulatny dziennikarz lokalnego tygodnika.
Na jednej z późniejszych wystaw (w 2002 r) wystąpiło czterech z nich, prezentując swoje dzieła: ,,Rzeźby […] – jak pisał z przejęciem opiekun klubu - przedstawiały szczególnie charakterystyczne dla twórczości ludowej motywy religijne, patriotyczne, ludzi przy pracy, w chwilach wytchnienia i podczas zabawy. Postaci wyrzeźbione przez Chajkę, czerstwe i pełne chłopskiej krzepy, a jednocześnie - co świadczy o wielkim pietyźnie artysty - gładkie i odświętne, jakby przygotowane do wyjścia na niedzielną mszę. Sylwetki wydobyte z kloców drewna zdecydowanymi uderzeniami dłuta Kruka, stworzone jakby pod wpływem imperatywu spontanicznego natchnienia, odznaczały się zgrzebną surowością i majestatyczną prostotą. W świat rzeźby pomyślanej i po trosze ,,skonstruowanej" jako drewniane zabawki wprowadzała twórczość Kołody, z pomalowanymi barwnie ,,ruchomymi" muzykantami. Rzeźby, płaskorzeźby Pawłowskiego to niezmiernie subtelne dzieło wynikłe z dojrzałej artystycznej kontemplacji. Zaprezentowane przez niego reliefy o tematyce pasyjnej tworzyły jakby skrzydła ołtarza. Ukazane postaci Chrystusa, apostołów posiadały indywidualną psychologiczną głębię, wyrażały z niezwykłą siłą dramatyzm sytuacji w jakiej się one znalazły. Zbawiciel przygnieciony krzyżem - pniem powalonego drzewa budził wstrząs i poruszał sumienie...” [3].
Na indywidualną ekspozycję zdecydował się tylko jeden z rzeźbiarzy, prezes Władysław Chajko (w 2004 r.). W katalogu wystawy opiekun Klubu tak oto starał się uchwycić specyfikę jego twórczości: ,,Twórczość rzeźbiarska autora stanowi niejako artystyczną emanację, znanego dobrze pokoleniu Chajki, dawnego chłopskiego świata, którego symbolem są gospodarz, koń, wóz i zaklęta w nich, sakramentalna wartość pracy na roli. Świata, gdzie dzień powszedni był powszedni, a świąteczny był świąteczny. Postaci wydobyte z drewna dłutem Twórcy mają swój naturalny etos […] [4].
Członkowie KTL oczywiście uczestniczyli wówczas w różnych festiwalach, przeglądach, kiermaszach, wystawach, pokazach, w regionie i w kraju, prezentując swoją twórczość (np. Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym n/ Wisłą, Jarmark Słowiańskich Zespołów Folklorystycznych w Jarosławiu).
Spotykali się w miarę regularnie na zebraniach. W okresie świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy spotkania miały uroczysty charakter.
W klubie gościli znani jarosławscy artyści profesjonalni: Teresa Ulma i Stanisław Lenar.
Działalność KTL niejako wygasła około połowy 2006 r. Nie znaczy to wcale, że członkowie klubu zerwali więzy z Miejskim Ośrodkiem Kultury. W listopadzie tego roku w adaptacji Wesela Wyspiańskiego (w reż. Zofii Kolasy) na scenie MOK uczestniczyli: Wiktor i Helena Gołębiowie (Ojciec i Matka Panny Młodej) wraz z prowadzonym przez nich Zespołem Pieśni i Tańca ,,Familia"; oraz Anna Orlewicz (Rachela), Helena Szepelak wraz z Zespołem Śpiewaczym i Kapelą z Pawłosiowa. W roli Gospodarza wystąpił opiekun klubu Andrzej Zgryźniak.
Osoby należące do Klubu Twórców Ludowych w swoim miejscu zamieszkania niejednokrotnie pełniły znaczącą rolę, zarówno w sferze artystycznej jak i ogólnospołecznej. Niektórzy pełnią ją do dzisiaj, a Ci co już odeszli pozostawili po trwały ślad, materialny i duchowy.
Władysław Chajko, napisał obszerną monografię Pełkiń i opracował album okolicznych kapliczek, utworzył we wsi izbę regionalną, zgromadził w niej mnóstwo eksponatów i przekazał miejscowej szkole podstawowej.
Antoni Porczak, od przeszło 30 lat rozbudowuje kapliczkę w Węgierce o coraz to nowe figury. Ciągle nie uważa swego dzieła za skończone i mówi: ,,Jak Bóg zechce, abym skończył to da dobre zdrowie i pozwoli zostać na ziemi, aż nie wykonam wszystkiego"[5] .
Michał Kołoda z Nielepkowic, nadal rzeźbi i konstruuje unikalne drewniane zabawki oraz eksponuje swoje prace na wystawach. Ostatnio np. otrzymał I nagrodę w dziedzinie rzeźby podczas Regionalnego Przeglądu Plastyki Nieprofesjonalnej w Centrum Kulturalnym w Przemyślu (19.10-15.11.2020r.) [6].
Anna Orlewicz, pisząca wiersze i śpiewająca, aktualnie znajduje się na liście wykonawców Podkarpackiej Sceny Przebojów [7].
Maciej Kuźniarowski, niezmiennie wypieka tradycyjnie zdobione pierniki, bez których trudno sobie wyobrazić np. Jarosławski Jarmark.
Helena Gołąb, wydała trzy tomiki wierszy (fragment jednego z nich cytujemy na wstępie).
Kazimiera Konopelska, uprawiała pisankarstwo i trochę nieśmiało malarstwo.
Maria Babiarz i Zofia Magdziak, wykonywały misterne kwiaty z bibuły.
Śp. Wiktor Gołąb, nie tylko współprowadził z żoną zespół folklorystyczny, grał na skrzypcach, wykonywał artystyczne pająki, ale jako autentyczny lider, był kiedyś m. in. komendantem OSP w Rudołowicach.
Śp. Władysław Kruk, b. naczelnik gminy, napisał wnikliwą monografię Wiązownicy.
Śp. Zygmunt Pawłowski, tworzył przejmujące wiersze.
Śp. Michał Dubanik z Jarosławia, przez kilkadziesiąt lat rzeźbił najpiękniejsze ,,świątki”.
Śp. Cecylia Kurzydło z Cieszacina Wielkiego haftowała i wyszywała urzekające piękną kolorystyką obrusy i serwetki, przygotowywała strojne wieńce dożynkowe.
Śp. Stanisłwa Aleksander, również z Cieszacina Wielkiego, opatrywała pisanki w oryginalne zdobienia.
Śp. Helena Szepelak, wykonywała finezyjne serwetki i prowadziła grupę folklorystyczną w Pawłosiowie.
Klub Twórców Ludowych istniał niespełna osiem i chociaż nie udało się go utrzymać na stałe, wykazywał się znaczną aktywnością. Stanowił pewien ewenement w ofercie Miejskiego Ośrodka Kultury, który w swojej działalności w zasadzie koncentrował się na lokalnym obszarze jarosławskim. Wystawy członków Klubu spotykały się z autentycznym zainteresowaniem i żywymi reakcjami zwiedzających oraz sympatycznymi recenzjami ogólnopolskiej, regionalnej i lokalnej prasy (o czym świadczy bibliografia).
Wystawy Klubu Twórców Ludowych
Letnia Prezentacja Sztuki Ludowej „Kozikiem i dłutem” (Galeria Rynek 6: 21-31.07.1999, 30.07-14.08.2002).
Wielkanocna Wystawa Sztuki i Rękodzieła Ludowego (Muzeum „Kamienica Orsettich”: 16.04-21.05.2000).
Władysław Chajko – Płaskorzeźby (Mała Galeria MOK: 10-23.12.2004),
Doroczna Wystawa Klubu Twórców Ludowych „Wieniec Sztuk” (Mała Galeria MOK: 8-26.08.2005).
Wystawy eksponowane równolegle
Dagmara Sokołowska – malarstwo ,,W cieniu słońca” (Galeria Rynek 6: 21-31.07.1999).
Twórczość mieszkańców PDPS w Jarosławiu (Muzeum „Kamienica Orsettich”: 16.04-21.05.2000).
Artur Szklanny – malarstwo, Maria Nocko – malarstwo (Galeria Rynek 6: 30.07-14.08.2002).
* H. Gołąb, Moje wiersze. Myśli moje., Rudołowice 2007.
Andrzej Zgryźniak
Przypisy
[1] Zestawienie członków KTL, Archiwum JOKiS, sygn. MOK-401/…/1999-2000.
[2] H. Grymuza, Nagie Egipcjanki i wiejscy muzykanci, ,,Gazeta Jarosławska” 1999/30 z 28.07.1999, s. 3, 8.
[3] St. Dłubacz [A. Zgryźniak], Wystawy interesujących odrębności, Biuletyn Informacyjny Miasta Jarosławia, sierpień-wrzesień, nr 8-9 (116-117) / 2002 http://www.jaroslaw.pl/nasze-wydawnictwa/id43_4_12,Wystawy-interesujacych-odrebnosci.html
[4] A. Zgryźniak, Katalog wystawy Władysław Chajko – Płaskorzeźby.
[5] B. Olejarka, Węgierka. Artysta po kłótni z księdzem wybudował kapliczkę, ,,Super Ekspress” z 13.12.2020,https://www.se.pl/rzeszow/wegierka-artysta-po-klotni-z-ksiedzem-wybudowal-kapliczke-prace-trwaly-30-lat-i-to-nie-koniec-wideo-galeria-aa-vyFj-GF2F-HYRg.html
[6] Zapraszamy na wystawę pokonkursową, http://www.archiwum.podkarpackie.pl/wrota_kopia/kopia/pl/kultura/aktualnosci/081028_wystawa_ck_przemysl.htm
[7] Podkarpacka Scena Przebojów https://psp.radio.rzeszow.pl (30.03.2021)
Bibliografia
Dokumenty z Archiwum JOKiS
Kroniki JOKiS (w tym katalogi z wystaw) z lat: 1999, 2000, 2002, 2004, 2005.
Zestawienie członków KTL, sygn. MOK-401/…/1999-2000.
Artykuły (w postaci papierowej)
ED, Ocalić od zapomnienia, ,,Życie Podkarpackie” z 2005/35 z 17.08.2005.
EKZ, Kozikiem i dłutem, ,,Życie Podkarpackie” 2002/32 z 7.08.2002.
H. Grymuza, Nagie Egipcjanki i wiejscy muzykanci, ,,Gazeta Jarosławska” 1999/30 z 28.07.1999.
H. Grymuza, Wielkanocne cudeńka, ,,Gazeta Jarosławska” 2000/16 z 17.04.2000.
H. Grymuza, Świeci z lipowego drewna, Tygodnik Katolicki ,,Niedziela” 2002/36 z 8.09.2002.
H. Grymuza, Wieniec Sztuk, ,,Dziennik Polski” z 9.08.2005.
M. Kamieniecki, Kozikiem i dłutem, ,,Nasz Dziennik” z 5.08.2002.
M. Kamieniecki, Wieniec Sztuk, ,,Nasz Dziennik” 2005/193 z 19.08.2005.
R. Kijanka, Świątki, obrazy, zabawki, Gazeta Codzienna ,,Nowiny” 2005/163 z 24.08.2005.
R. Kijanka, Wieniec Sztuk, ,,Gazeta Jarosławska” 2005/32 z 10.08.2005.
PCz, Dłutem i kozikiem, ,,Życie Podkarpackie” z 28.07.1999.
W. Zastawny, Artystyczne połączenie, ,,Gazeta Jarosławska” nr 32/2002 z 7.08.2002.
Źródła elektroniczne
St. Dłubacz [A. Zgryźniak], Wystawy interesujących odrębności, Biuletyn Informacyjny Miasta Jarosławia, sierpień-wrzesień, nr 8-9 (116-117) / 2002,
http://www.jaroslaw.pl/nasze-wydawnictwa/id43_4_12,Wystawy-interesujacych-odrebnosci.html
B. Olejarka, Węgierka. Artysta po kłótni z księdzem wybudował kapliczkę, ,,Super Ekspress” z 13.12.2020,
M. Sobczak, Małe sanktuarium Antonego, ,,Gazeta Jarosławska" z 2 grudnia 2020,
http://jarosławska.pl/male-sanktuarium-antoniego/
Podkarpacka Scena Przebojów,
https://psp.radio.rzeszow.pl (30.03.2021)
Zapraszamy na wystawę pokonkursową,